Atriebuten Ampuku
er kunnen ook meer dranken bij. De vrouw word dan van tevoren op de hoogte gesteld,vervolgens neemt zij plaats op de houten bank. De dranken en de rest worden voor haar op de grond gezet.de man neemt dan een kalebas met water en doet zijn zegje,de houten is voor sidong presi rust en haarmonie, hij moet dan al zijn wensen en grieven ten gehore
brengen vervolgens zet hij al de dranken op de schoot van de vrouw, dan neemt hij de panji en bedekt zijn vrouw met de worden panji na vu tapoe sjing,sjing nooitie mu mitie mie nanga mie vrouw.
De Oema Ampuku. De Oema Ampuku is ook heel moeilijk. Als ze nog een vrouw of meisje is lijkt het wel een eindeloze pubertijd. Het wisselen van vriendjes of mannen gaat continu door en kan alleen maar erger worden als ouders en of familieleden niet ingrijpen. Sommige van de ampuku’s gaan ook op jongens of mannen. Ze zoeken meestal iemand die knap en aantrekkelijk is. Qua schoonheid en slimheid is de ampuku nummer 1, vandaar dat hij in zijn lied ook zingt moimang ampuku, moimang te ju e teri ampuku joe moe teri ing gado.
De oema ampuku is verleidelijk, aantrekkelijk en onweerstaanbaar. Als wij de juiste wegen hebben bewandeld zoals: wasiepratie, wasiesidong, watra, eten, secra angkra, na ampuku potie sidong, attributen maken en als laatste de pré. Velen van ons denken dat de pré het allerbelangrijkste is. Dat is dus niet waar. Voor dat je voor een moet je weten hoe die kongfo heet wie zijn ouders zijn en waar zij vandaan komen. De fam. moet daarom ook van alles op de hoogte zijn. Zes weken na de pré moet de fam.weer bijeen komen. De ampuku wordt dan opgeroepen op de persoon en zo wordt er dan over en weer gecommuniceerd en geëvalueerd met de ampuku. Er wordt geëvalueerd over hoe alles is verlopen en wat de fam graag zou willen weten. De ampuku kan de persoon op wie hij kwam en de bere ( de fam.) belonen. De beloning is dat je veruitgang en welvaart zie in de fam. Je zit lekkerder in je vel.
Als iemand meerdere winti’s en obia’s heeft moeten volgens ouderen de winti’s en obia’s van elkaar gescheiden worden. De reden waarom je de winti’s gaat scheiden is dat wanneer de ene winti op de persoon is, de ander op de persoon komt en dat ze twee talen gaan spreken, b.v. als de ampuku op de persoon is en de ingi tegelijk. Er ontstaat dan wartaal.
Hoe komt de ampuku in een familie? De ampuku’s volgen mensen die langdurig in het bos verblijven zoals: jagers, balata bewerkers, houthakkers, landmeters en de binnenlandbewoners. Bij deze groep is de kans groot dat de ampuku zijn intrede doet in de fam, maar het zijn wel de permanente binnenlandbewoners die weten hoe ze hiermee moeten omgaan omdat zij hier meer kennis en weet van hebben. De ampuku achtervolgt je richting je huis en als de geur van de vrouw, man of één van de kinderen hem bevalt, dan maakt hij een keus op wie hij bezit wil nemen. Als het in een vergevorderde stadium is vertellen ze de fam hun verhaal. Bijv. Over wat je die bewuste dag aan had, waar je was, wat je had gegeten elke details. Als je ouders of voorouders het zelf hebben gehaald of ervoor hebben betaald want dat kan als je er kennis van heb, dan is zo’n ampuku heel moeilijk in de omgang. Dit kan grote gevolgen hebben voor de nakomelingen van de fam. Want het is dan een bai ampuku.
Drie foetoe isri patu Ampuku. De drie foetoe isri patu ampuku werden vroeger gehuisvest in een drie foetoe patoe met bloed. Om deze ampuku een sreka te geven moest je heel veel kennis van hebben, want die is heel moeilijke ampuku. Vandaar de naam. Om de jeje niet op een persoon te laten kreeg de jeje een tangprésie. Vroeger werd een kumantie ook in een drie foetoe patu gehuisvest. En een pawinti werd vroeger in een kom gehuisvest ( komtji ). De komtji moest altijd vochtig gehouden worden. Tegenwoordig worden ze in een wit bord gehuisvest ( Kumanti, Akantasi en de Ampuku ). De reden is dat het wit bord makkelijker mee te nemen of te vervoeren is. Achter op het erf op plantage werd een hut gebouwd die men de winti oso noemde. Daar bleven dus ook de winti’s. Deze hutjes zijn er trouwens nog steeds. Maar het komt niet meer voor. Met de drie foetoe isri patoe ampuku kon men anderen zowel kwaad als goed mee doen.
Stabiliseren van de ampukugadu binnen de familie. Om in harmonie te leven met de ampuku moet de bere (familie) van de man/ vrouw een sreka van de ampuku gaan doen naar een obiaman of obiavrouw. Die brengt de vrouw en de fam in het bos voor een waspratie dat kan alleen in het bos gedaan worden. Met de juiste bilongo en kruiden lukt het wel. Tijdens de rituelen wordt er gezongen met saka ( siksiki), en als alles goed gepland en gedaan is neemt de ampuku bezit van de vrouw. De ampuku vertelt de fam dan hoe hij heet, waar hij vandaan komt, hoe zijn ouders heten; kortom, de ampuku vertelt zijn hele inbere. Als dit gesprek allemaal gevoerd is gaat de doemang wierwatra klaarzetten voor de fam maar voor de vrouw afzonderlijk op wie de apuku bezit neemt. De vrouw baadt dan negen dagen lang. En in die negen dagen worden er andere rituelen gedaan b.v. de sreka, de attributen, obia tete en eten. Met een haan worden er bepaalde rituelen gedaan. De ampuku moet ervoor zorgen dat de haan binnen enkele tellen dood gaat en dat is dan een teken dat hij alles geaccepteerd heeft. De haan wordt dan op speciale wijze klaargemaakt en de ampuku krijgt dan zijn eten en drinken. Gewone bier, orgeade en swietsopie, water, mindrie boesie krikiwatra, tjinwatra en samen met de fam wordt dit alles opgegeten en gedronken.
De ampuku behoort tot een van de slimste obia’s. Hij is een hele goede genezer en is altijd de baas van jorka’s. Jorka’s komen niet in de buurt van apuku’s. Iemand die een ampuku heeft kan bijna niet in trans raken van een jorka. Een ampuku is de baas in didongtekisiki en ogrie, daar zijn ze meester in. De ampuku kan zich ook voordoen als andere winti’s. Hij kan ook een hele grote ruzie veroorzaken in de fam ( bere). De ampuku is de koning in spelletjes spelen. Als men het over kumanti apuku heeft is het een ampuku die kumantibilongo gekregen heeft. Als een apuku kumanti bilongo heeft gekregen, kan hij de kumanti taal spreken, doen als een kumanti maar toch zal hij een ampuku blijven en nooit een kumanti worden.
Het bad van een Apuku en kamtamasie verschilt niet veel van elkaar qua benodigheden. En toch hebben zij hun specifieke benodigheden. Je hebt de specifieke ampuku kruiden en de algemene kruiden. De algemene kruiden zijn bijna voor alle winti’s en obia’s. Wanneer de rituelen in het bos gedaan zijn komt de sidong watra, eten etc. ( attributen ) de attributen worden speciaal gemaakt voor de ampuku annagoni ( obia tete) wit preti met bilongo er in, haswa tete, awidja, in de wit preti met bilongo gaat de ampuku huisvesten (sidong). Behalve de wit preti met bilongo erin, hoort nog bij wroko– en prodo sani panji, een gouden of zilveren ring met een zwarte steen. De ampuku is niet moeilijk te onderhouden na de sreka. Na de pré is het een kruiden bad één keer per jaar . Het belangrijkste is het onderhouden van de obia de ampuku is niet alleen van de persoon waar hij op is. De ampuku is van de hele familie. De fam. moet deze persoon bijstaan en communiceren met de ampuku. De bere moet dan bijeenkomen bij de persoon in kwestie want die ampuku komt op die ene familielid, maar het hoort bij de fam ( bere). Het gaat dus de hele bere aan. De communicatie met de ampuku moet goed zijn, dat valt ook onder onderhoud. Als de persoon komt te overlijden hoord men de winti’s ( ampuku) te scheiden voordat de persoon ter aarde wordt besteld. De ampuku kan dan weer op een ander fam lid komen zonder problemen. Wij hebben nu te doen met een sidong winiti. de rituelen die men in het bos moest uitvoeren, hoef dan niet meer herhaalt te worden. Wij hebben dan te doen met een sidong wintie die srekea keba. De jeje zal zich zes weken na overlijden openbaren op de nieuwe assie. Ook kan men de scheiding laten plaats vinden precies één jaar na overlijden van de persoon. Dit komt het meest voor in het Paragebied. De attributen ( wroke sani van de overledene ) kunnen zo worden overgenomen door de nieuwe assie waarop de wintie zijn keus heeft gemaakt. De wroko sani moeten alleen maar een sreka watra krijgen. Na dit alles op volgorde gedaan te hebben begint alles te veranderen in het leven van de nieuwe assie.
